Skip naar de inhoud
Agroforestry Network Nederland

Het effect van agroforestry op het verdienvermogen van boeren

Walnoten in grasland

Het verdienvermogen van een boer is de stapeling van alle verschillende inkomstenbronnen min alle kosten. Voeg je agroforestry activiteiten toe dan heeft dat gevolgen voor je overige activiteiten. Agroforestry is dus ook qua verdienvermogen niet los te zien van de overige activiteiten op je bedrijf.

Het aanplanten en beheren van een agroforestry systeem is binnen de bedrijfsvoering vaak een nieuwe bedrijfstak. Mogelijke bijdragen aan het verdienvermogen zijn verkoopbare producten, versterking van bestaande bedrijfsactiviteiten (kostenbesparing of productiviteitsvoordeel), subsidies (aanplant of agrarisch natuurbeheer) en verkoop van CO2 vastlegging. Daarnaast levert het aanplanten van bomen en struiken ook maatschappelijke voordelen, meer natuur, schoner water, mooier landschap, indirect kan hier een inkomstenbron van gemaakt worden door bijvoorbeeld diensten als recreatie te ontplooien of beter betalende klanten aan te spreken met producten die je voorheen laagwaardig verkocht.

In dit artikel delen we een aantal inzichten vanuit de werkgroep verdienvermogen van het Agroforestry Netwerk Nederland. Deze werkgroep richt zich op het verbeteren van het verdienvermogen van agroforestry boeren.

 

‘Diversiteit in bedrijfsstructuur was voor ons doorslaggevend om winst te gaan maken. Ons inkomen komt nu uit meer dan 10 verschillende onderdelen’
 

Opbrengst uit verkoop producten & diensten

Noten, fruit en bessen zijn allemaal producten die bomen of struiken produceren. Deze opbrengst komt na een aantal jaar op gang  en wordt elk jaar meer. Totdat de maximale leeftijd van de plant bereikt is. De opbrengst van een hectare bomen en struiken wordt berekend op basis van het aantal bomen, de leeftijd waarop een boom gaat dragen en het aantal kilo per boom per jaar.

 

 

‘Eieren afkomstig van leghennen uit een agroforestrysysteem zouden eventueel tegen een meerprijs verkocht kunnen worden.’ (factsheet ILVO)

 

Het Vlaamse onderzoeksinstituut ILVO heeft een bedrijfseconomische analyse gemaakt van puur de agroforestry bedrijfstak van enkele veelvoorkomende teelten op basis van een fictief bedrijf. Zo blijkt dat een fictief bedrijf met hazelnotenteelt (120 bomen/ha) gecombineerd met kippen een terugverdientijd van 10 jaar kent. Dit is alleen de kosten-baten van de noten bij volledige verkoop in de korte keten. Bij een combinatie van korte keten en groothandel loopt dit op tot 12 tot 14 jaar. De gehanteerde kiloprijs voor korte keten was 7,30 euro/kg hazelnoten in dop en  4 euro/kg hazelnoten in dop voor de groothandel.

Een vergelijkbare fictieve doorrekening van een systeem met walnoten en koeien kent een terugverdientijd van 11 jaar bij verkoop in de korte keten oplopend tot 17 jaar bij volledige verkoop via groothandel. Bij een combinatie van de twee is dat 14 jaar. Hierbij zijn alleen de kosten-baten van de walnoten meegenomen. De gehanteerde kiloprijs voor korte keten was 4 euro/kg (vers en gedroogd, in dop) en 2 euro/kg walnoten bij de groothandel (vers en gedroogd in dop).

Voor beide systemen geldt dat de bomen al in een vroeg stadium zichtbaar maken dat er anders, duurzamer, gewerkt wordt. Daarmee wordt een meerprijs op de afzet van (een deel van de) melk of eieren mogelijk, die de terugverdientijd drastisch inkort. Een serieuze meerprijs per ei of liter melk in de korte keten op basis van de zichtbare houtigen en de biodiversiteits, landschaps en dierwelzijns waarden die ermee geassocieerd worden. Dat kan ook voor de georganiseerde keten gelden, maar dan gaat het bijvoorbeeld om een paar cent per 100 kg melk bij aanleg van een voederhaag gekoppeld aan de klimaat-, CO2- en/of biodiversiteitsdoelstellingen van de afnemer.

Voorbeelden van diensten die aanvullend kunnen zijn aan een divers bedrijf met agroforestry zijn verhuur van (vergader)ruimtes in de natuur, rondleidingen, praktische workshops zoals snoeien, kleinschalige horeca of een agrarisch kinderdagverblijf.

 

'Reken voor de aanschaf en aanleg van een compleet agroforestry systeen (terreinvoorbereiding, plantgoed, aanplant al dan niet met rasters, wildbescherming, mulch, irrigatie) op zo’n 6000 euro/ha gemiddeld. Door de diversiteit is er een grote range hier; van 1000 euro  voor bijvoorbeeld voederhagen tot wel 10.000 euro/ha voor een complex intensief beplant systeem met geënte productieve bomen en struiken.'
 

Afzet, vermarkting en samenwerking

De volumes aan producten uit agroforestry systemen zijn vooralsnog relatief klein en bestaan regelmatig uit verschillende producten. Lokale verkoop, zelf of via korte ketens, is de komende jaren waarschijnlijk dan ook de beste optie. Naast de lokale ketens zal ook gewerkt moeten worden aan grootschaliger afzetkanalen via groothandels of andere partijen. Belangrijk daarbij is om als sector een goede kwaliteit te kunnen leveren.

Bij een kleine rondvraag onder 6 noten inkopende partijen bleek dat in Nederlandse noten zeker interesse is. Met name door de lage CO2 impact en vanuit duurzaamheidsdoelstellingen. Voor het betalen van een meerprijs is vooral het verhaal van lokale productie belangrijk, gecombineerd met het herstel van natuur en biodiversiteit. Verder scoorden leverzekerheid, de manier van aanleveren, prijs en smaak hoog. Uniformiteit en certificering veel minder.

 
‘Mensen kopen geen agroforestry. Mensen kopen een mooi product van een betrouwbare boer uit de buurt die ook nog eens het landschap verfraait met bomen.’

 

Verkoop in je directe omgeving, “de korte keten” kan op allerlei manieren. Denk aan verkoop aan huis, in een (lokale of eigen) boerderijwinkel, een automaat, online via webshops, via zelf pluk abonnementen, samenwerking met een supermarkt of verwerker (tot ijs/kaas/jam/notenpasta). Ook grote supermarkten kunnen vaak een klein deel van hun producten lokaal inkopen, en dat doen ze ook graag als deze producten onderscheidend zijn. Daarom is het belangrijk, bij deze vorm van lokale afzet, om duidelijk te vertellen wat jouw producten en jouw hele bedrijfsvoering bijzonder maakt. Wat is jullie verhaal? En waar zijn jouw klanten naar op zoek? Is dat gezondheid, duurzaamheid, lokaal, natuurinclusief, dierenwelzijn enz enz.  De aanblik van de bomen alleen al, zorgt dat voor klanten die op de boerderij komen of in de buurt wonen het verhaal meteen zichtbaar wordt.

 

Kostenbesparing

Naast opbrengst uit producten kan een agroforestry systeem ook kosten besparen voor bestaande bedrijfstakken. Een functionele haag bijvoorbeeld kan je bedrijf op veel manieren versterken. De schaduw en windafvang van bomen of een haag beschermt de dieren tegen weersextremen van zon en wind. Bij vee kan er op termijn bespaart worden op kosten van ruwvoer en dierenarts kosten zullen lager zijn. Het gaat dan om enkele euro’s per koe/jaar mogelijke besparing. Onderstaande tabel geeft een globale doorrekening van een voederhaag. Op basis van gezamenlijke inzichten en feedback van de experts uit de werkgroep zijn alle kosten en baten van dit systeem opgenomen en ingeschat. Er is uitgegaan van een 3 meter brede haag van 500 meter lang, 100 koeien en extensief beheer. Arbeid is meegenomen op basis van reële uurtarieven. Qua meerprijs melk is uitgegaan van de georganiseerde keten. Afzet in de korte keten zou een veelvoud aan meeropbrengst geven. Jaar 1 tot en met 3 laten in ons rekenvoorbeeld een negatief rendement zien, de voederhaag moet eerst groeien. Als je het echter op langere termijn bekijkt (in dit geval een periode van 10 jaar) is het netto rendement positief.

 

 

Een ander voorbeeld is de meeropbrengst van een gewas in een rijenteelt, waarbij in een goed doordacht systeem de bomen zorgen voor beschutting en een beter microklimaat. In het algemeen wordt hierbij aangenomen dat een opbrengst van een agroforestry systeem plus de onderliggende teelt in totaal 1,2 tot 1,3x de opbrengst is van een monocultuur uitgedrukt in LER (Land Equivalent Ratio).

 

Indirecte opbrengsten

Het aanplanten van bomen en struiken in het landschap levert maatschappelijke voordelen; zoals meer ruimte voor biodiversiteit, een betere bodem, waterkwaliteit en waterbergend vermogen en klimaatmitigatie door het vastleggen van koolstof.

Een diverser systeem bijvoorbeeld, zorgt voor meer soorten op je percelen wat kan resulteren in een robuustere bedrijfsvoering door betere bestuiving en natuurlijke plaagbestrijding. Een systeem met bomen en struiken zorgt voor betere toegankelijkheid van mineralen, gezonder bodemleven en beter watervasthoudend vermogen van de bodem. Een stijging van 1% extra organische stof houdt 170m3 water extra per hectare vast.  Ook de veel diepere doorworteling van bomen versterkt de  opslagcapaciteit in de bodem. Dit zorgt voor meer water in de bodem en dus een betere overbrugging van droge perioden en vermindering van piekafvoeren. Wegens erosie extra belangrijk in heuvelachtig gebied. Deze voordelen beginnen op de korte termijn al te spelen en groeien naarmate het systeem groeit. Daarnaast kan agroforestry ook bijdragen in het creëren van ecologische verbindingen in het landschap

Ondanks deze voordelen voor bedrijfsvoering en maatschappij krijgt de boer hier geen directe financiële vergoeding voor, met uitzondering van koolstofcredits.

 

'Een walnootboom legt gemiddeld in zijn levensduur elk jaar 0,03 ton, of 30kg CO2 vast.'

 

De CO2 vastlegging van bomen over meerdere jaren wordt berekend per ton vastgelegde CO2. De prijs voor een ton vastgelegde koolstof op de vrijwillige koolstofmarkt is nu ca 90 euro/ton CO2. Dit is hoger dan de internationale prijs van 25 euro/ton CO2. Credits vastgelegd in een agroforestry systeem bieden naast de vastgelegde koolstof ook nog vele andere voordelen zoals hierboven ook benoemd. Daarom zijn deze credits waardevoller. Er zijn steeds meer bedrijven die credits kopen in hun streven naar CO2 reductie, die dit ook inzien. Partijen als Stichting Nationale Koolstofmarkt (SNK) en ONCRA kunnen helpen bij certificering van credits. Er zijn ook mogelijkheden voor ondersteuning bij het verkopen ervan. SNK werkt vanaf 5 hectare. ONCRA is al geschikt voor boeren vanaf 0,5 hectare. Als bedrag per ha, voor een ‘standaard agroforestry systeem’ kan op dit moment ongeveer 250 euro/ha/jaar aangehouden worden.

 

Conclusies

Agroforestry kan op veel manieren een aanvulling vormen op het verdienvermogen van een agrarisch bedrijf. Een voederhaag is relatief gemakkelijk te implementeren en biedt snel diverse voordelen. Voor de complexere systemen is meer voorbereiding nodig en de investeringskosten voor de aanleg kunnen fors zijn. Fijn dat hiervoor vanuit de provincies steeds meer financiële tegemoetkomingen in de kosten van aanleg beschikbaar zijn.

Ondanks dat productie van vruchten vaak pas na een aantal jaren begint, kan er ook in de eerste jaren opbrengst, of besparing gerealiseerd worden. Je realiseert vaak meer meerwaarde dan je denkt, met een systeem dat positief bijdraagt aan klimaat, biodiversiteit, water, bodem, landschap etc. Die voordelen beginnen al direct na de aanplant. Door daarnaast de eerste jaren, als passend, overgangssoorten zoals bessen in te zetten, of kippen onder de bomen, of te integreren met een zorgtak of een andere slimme combinatie te maken kan er toch al een extra inkomen gegenereerd worden. Vergeet ook de mogelijkheid tot het aanbieden van diensten niet. Na een aantal jaren zullen de bomen, met voldoende aandacht en zorg, elk jaar vruchten produceren. In aanloop daar naartoe de nodige tijd om (verwerking en) afzet van deze producten via passende samenwerkingen, al dan niet lokaal te organiseren.  

Met de werkgroep verdienvermogen van het Agroforestry Netwerk Nederland proberen we houvast te bieden voor boeren die (deels) om willen schakelen, maar hierbij wel (enige) zekerheid over toekomstige opbrengsten nodig hebben. Dat doen we in nauwe samenwerking met een diverse groep van ca 40 Nederlandse en Vlaamse ervaringsdeskundigen. In 2025 gaan we verder met het beter in kaart brengen van de verschillende kosten en baten van agroforestry. We leren van elkaars ervaringen en delen de inzichten en opgedane inspiratie. We ondersteunen vorming van nieuwe afzet markten, ketensamenwerking en producten. Voor meer info kun je pieter@abre.nl mailen.

--------------------------------------------------------------------