Waarom Agroforestry?
Agroforestry biedt een kans om robuuste productieve landbouwsystemen te realiseren. Systemen die door hun interne diversiteit economische risico’s spreiden en tegelijkertijd beter bestand zijn tegen onder meer de effecten van klimaatverandering. Daarbij kunnen ze tal van ecosysteemdiensten leveren.
Agroforestrysystemen
De verschijningsvormen van agroforestry zijn erg divers en variëren van struiken als voederboom voor vee op grasland tot een complex voedselbos. Internationaal wordt agroforestry vaak aangeduid als een verzamelnaam voor landbouwsystemen waarin bewust houtigen (bomen en struiken) gecombineerd worden met andere landbouwgewassen of veeteelt op hetzelfde stuk land. Dit wordt gedaan vanwege de ecologische en economische voordelen. In Nederland vallen voedselbossen ook onder de definitie van agroforestry.
Akkerbouw en groenteteelt
Wanneer in de akkerbouw en groenteteelt bomen en struiken worden geïntegreerd, spreken we vaak van rijenteelt. Denk hierbij aan het inpassen van bijvoorbeeld walnotenbomen, kastanjebomen en hazelaars. Ook kan gekozen worden voor een complexer systeemontwerp door bijvoorbeeld meerdere productielagen toe te voegen, voor een hoge boomdichtheid te kiezen of bomen niet meer op rechte rijen te zetten.
Voedselbos
Een voedselbos is een door mensen ontworpen productief ecosysteem naar het voorbeeld van een natuurlijk bos, met een hoge diversiteit aan meerjarige en/of houtige soorten. Delen hiervan (zoals vruchten, zaden of bladeren) dienen voor de mens als voedsel. Om binnen de definitie van voedselbos te vallen heeft het landbouwsysteem:
- Aanwezigheid van een kruinlaag van hogere bomen;
- Aanwezigheid van minimaal 3 van de andere niches of vegetatielagen van lagere bomen, struiken, kruiden, bodembedekkers, ondergrondse gewassen en klimplanten;
- Aanwezigheid van een rijk bosbodemleven;
- een robuuste omvang: een oppervlakte van minimaal 0,5 hectare in een ecologisch rijke omgeving; in een ernstig verarmde omgeving is een minimale oppervlakte tot 20 hectare vereist.
Veehouderij
Agroforestry is ook goed te combineren met veehouderij. Het stelt dieren in staat natuurlijker gedrag te vertonen en draagt daarmee bij aan een hoger dierenwelzijn. Neveneffecten naast een oogst uit de combinatie met houtige gewassen worden verwacht in hogere kwaliteit van de dierlijke productie (vlees, melk, eieren).
Voordelen van agroforestry
We passen agroforestry toe vanwege de verwachte ecologische en economische voordelen. Dit drukken we uit in zogenaamde ecosysteemdiensten. Enkele belangrijke potentiële ecosysteemdiensten agroforestrysystemen, worden hieronder kort toegelicht. In welke mate ze de ecosysteemdiensten leveren is onder meer afhankelijk van het soort agroforestrysysteem, de omgeving en het beheer.
Biodiversiteit
In het algemeen kan gesteld worden dat besdragende bomen en struiken een positief effect hebben op de aanwezigheid van vogels, en rijkelijk bloeiende bomen en struiken op insecten. Verder kan het gekozen plantmateriaal nuttige insecten aantrekken, zoals natuurlijke vijanden van plaaginsecten. Daarnaast hebben bomen en struiken ook een positief effect op de ondergrondse biodiversiteit.
Koolstof en bodem
Bomen en struiken slaan koolstof uit de lucht op in de houtige delen van de plant. Door het ontbreken van bodembewerking en de continue toevoer via blad- en takafval vindt opbouw van bodemorganische stof in de bodem versneld plaats. Een gezond bodemleven levert een bodem met een betere structuur, een betere beschikbaarheid van mineralen en nutriënten, kan beter water vasthouden en afvoeren en heeft een betere weerbaarheid tegen ziekten en plagen.
Microklimaat gewassen
Perioden met extreme hitte en harde wind komen steeds vaker voor. Bomen en struiken creëren een microklimaat waardoor de extreme omstandigheden minder invloed hebben op het gewas. Het wegnemen van wind zorgt voor minder verdamping en voorkomt het legeren van het gewas. En schaduwwerking beperkt het verbranden van gewassen.
Dierenwelzijn
Bomen en struiken creëren ook voor vee een aangenamer klimaat. Bij hitte en harde wind zoekt vee graag beschutting. Ook eet vee graag van bladeren en twijgen, dit hoort (bijvoorbeeld bij koeien, geiten en varkens) bij hun natuurlijke gedrag. Bovendien krijgen ze hiermee (medicinale) micronutriënten binnen die in hun rantsoen kunnen ontbreken. Ook kunnen bomen en struiken zorgen voor het verminderen van de verspreiding van dierziekten en zoönose.
Waterhuishouding
De houtigen kunnen met hun diepere doorworteling ook de infiltratie van neerslag naar diepere bodemlagen verbeteren. Op deze manier kan agroforestry bijdragen aan problemen met wateroverlast op perceel- en regioniveau.
Nutriëntenefficiëntie en kringloop
Met agroforestry kan worden toegewerkt naar een betere nutriëntenefficiëntie van het landbouwsysteem. Houtigen wortelen vaak dieper dan landbouwgewassen, waarmee nutriënten dieper in de grond worden aangewend. Een deel van deze nutriënten circuleert door middel van bladval weer terug naar de bodem. Daarnaast kunnen bomen en struiken ammoniak opvangen en in het systeem vastleggen.
Lucht- en waterkwaliteit
Het verbeteren van de nutriëntenkringloop zorgt voor minder verlies naar de lucht en het water. Dit geldt ook bij het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Agroforestrysystemen kunnen in die zin dienen als buffer langs watergangen om de waterkwaliteit te verhogen.
Landschap en cultuur
In de Nederlandse landbouw hebben bomen en struiken van oudsher een cruciale rol als veekering en houtproductie gespeeld. Oude en nieuwe vormen van agroforestry kunnen bijdragen aan het versterken van de aantrekkelijkheid van ons cultuurlandschap.
Productie en een goede boterham
Sommige agroforestrysystemen hebben in de praktijk al laten zien dat ze productiever kunnen zijn dan monoculturen. Hoe diverser het systeem, hoe groter de kans dat maar een (klein) deel van de potentiële oogst zal lijden onder de onvermijdelijke ziekten, plagen en extremer weer.
Een grotere diversiteit in oogstbare producten, spreiding van de oogst over het jaar en mogelijke verwaarding van ecosysteemdiensten, zoals carbon credits, dragen ook bij aan de economische robuustheid.
Boerderij van boven met gewassen en bomen.